Yabanmersini
Yabanmersini (Vaccinum myrtillus), 30-35 cm yükseklikte, kýþýn yapraklarýný Eðer Kuzey Avrupa, Amerika’ daki Rocky daðlarý ve Kuzey Karadeniz daðlarýnýn fundalýk ve ormanlýk bölgelerinde büyümüþ iseniz, muhtemelen Yaban mersini meyveleri, reçelleri ve turtalarýný tatmýþsýnýzdýr. Ama artýk þimdilerde Yabanmersini’ nin mor renkli kapsüllerini ek gýda olarak bulabilmeniz mümkün. Yabanmersini, Vaccinum cinsinden Türkçe’de çay üzümü veya çobanüzümü denilen bir çalý ailesinin üyesidir. Vaccinum cinsinin Kuzey yarým küre’ nin serin ve daðlýk bölgelerinde yetiþen 450’ den fazla türü vardýr. Yabanmersini, 30-35 cm yüksekliðinde kýrmýzýdan mor renge kadar dolgun ve etli meyveleri olan küçük bir çalýdýr. Meyveleri Temmuz’dan Eylül’ e kadar toplanabilir.
Faydalarý ve Kullaným Alanlarý:
Göz yorgunluðu, miyopluk, katarakt, karasu (Glokom: Göz tansiyonu), þeker hastalýðýndan kaynaklanan görme bozukluklarý (Diyabetik retinopati), gece körlüðü, gece görüþünü artýrýcý, kamaþma, retinayý güçlendirici, kýlcal damar çatlamalarýný önleyici ve tavuk karasý (retinitis pigmentosa) hastalýðýnýn ilerlemesini yavaþlatýcý
Kabýzlýk, bulantý, mide kramplarý, ülser önleyici
Kan þekerini düþürücü, iltihaplanma, kolajenin (collagen) stabilize edilmesi
Pýhtýlaþmanýn azaltýlmasý, damar sertliði oluþumunun engellenmesi ve antioksidan etki
Varis, basur (hemoroid) 'e karþý iyileþtirici
Yabanmersini, yüzyýllardýr yenilebilir, lezzetli bir yabani meyve olarak kullanýlýyordu. Meyvelerinin, 1862 yýlýnda Kuzey Avrupa’da basýlan bir kitaba göre ( The Useful Plants For Great Britain, C.P. Johnson) yabani, lezzetli bir yiyecek olarak kullanýldýðýný, reçel, þurup, tart ve pastasýnýn yapýldýðýný biliyoruz. Þifalý bitkiler hakkýnda kitap yazan ilk kadýn yazar olarak ünlenen Saint Hildegard of Bingen (1098-1179) tarafýndan adet kanamalarýný düzenleyen bir meyve olarak tavsiye edilmiþtir. 16. Y.Y Almanya’ sýnda yaþayan herbalistler (Þifalý Bitki Uzmanlarý) ise ( Hieronymus Bock gibi), yabanmersini meyvelerini mesane taþlarý, karaciðer rahatsýzlýklarý, öksürük ve akciðer hastalýklarý için bir çare olarak tavsiye etmiþlerdir. 18. Y.Y ‘dan itibaren özellikle Almanya’ da yabanmersini meyvelerinin tedavi amaçlý olarak herbalist ve hekimler arasýnda kullanýmý yaygýnlaþmýþtýr. Bu kiþiler Yabanmersini preparatlarýný, çeþitli baðýrsak hastalýklarý, tifo ve karahumma, aðýz, deri ve üriner sistem enfeksiyonlarý, gut ve romatizma için kullanmýþlardýr. 20. Y.Y baþlarýnda ise kurutulmuþ yabanmersini meyvelerinden yapýlan çay, ishale, kanlý basura, þeker hastalýðýna karþý ve sakinleþtirici bir tonik olarak, ayrýca iskorbüt ‘ü (scurvy) önlemek (C Vitamini eksikliði) , aþýrý kanamayý durdurmak ve aðýz içi yara ve iltihaplar için gargara ve dezenfektan olarak kullanýlmaya baþlanmýþtýr.
Yabanmersini meyvelerine karþý modern ilgi ise 2. Dünya Savaþýndan sonra meydana geldi. Çünkü yabanmersini’ nin gözlere iyi geldiði artýk bir sýr deðildi. 2. Dünya savaþý sýrasýnda Ýngiliz Hava Kuvvetleri pilotlarýnýn doktorlarýn önerisiyle bol miktarda yaban mersini reçeli yiyerek gece uçuþlarýna çýktýklarýný ve yorgun gözlerini dinlendirdiklerini kayýtlardan biliyoruz. Pilotlar, yabanmersini reçeli yedikten sonra gece uçuþlarýna çýktýklarýnda gece görüþlerinde bir düzelme ve iyileþme hissettiklerini sýk sýk rapor ediyorlardý. 1960’ larýn ortalarýnda yukarýdaki gözlem ve duyumlar, önce bir laboratuvarda daha sonralarý da klinik çalýþmalarda yabanmersini meyve ekstrelerinin gözler ve damar sistemi üzerine etkileri üzerine yapýlan çalýþmalara yol gösterdi. Yabanmersini meyve ekstreleri (özü) üzerine yapýlan çalýþmalarda bu meyvenin göz ve damar sistemi üzerine olan etkisinin bir bioflavonoid olan antosiyanidinler ( anthocyanosides) denilen, toksik (zehirli) olmayan, suda çözülebilir, biyolojik aktif ve antioksidan olan bir grup bileþikle iliþkili olduðunu gösteriyordu. Bu bileþikler antosiyan (anthocyans) türevleri olup, meyve ve çiçeklerdeki kýrmýzý, mavi ve mor renklerinden sorumlu pigmentlerdir (Renk maddeleridir). Yabanmersini meyveleri üzerinde yapýlan çalýþmalarýn çoðunda purifiye edilmiþ (arýndýrýlmýþ ve temizlenmiþ) ve %25-36 arasýnda antosiyanidin içeren ekstreler kullanýldý. Yabanmersini ekstrelerinde en azýndan 15 farklý antosiyanidin bileþiði tespit edildi. Þu anda Amerika’da üretilen pek çok standardize edilmiþ yabanmersini ekstresi %25 antosiyanidin içermektedir. Elbette bitkisel kökenli doðal ilaçlarýn etkisini tek bir etken maddeye baðlamak doðru deðildir. Yabanmersini meyve ekstreleri, antosiyanidin’lere ilave olarak %7’ ye kadar tanen, çeþitli alkaloidler (myrtine ve epimyrtine gibi), en azýndan 12 farklý fenolik asit (phenolic acid) ve 3 glikozid ( quercitrin,isoquercitrin, hyperoside) içermektedir. Tüm bu bileþikler þu veya bu þekilde yabanmersini’nin faydalý etkilerine katkýda bulunmaktadýrlar. Þu anda Avrupa ve Amerika’da yabanmersini preparatlarý gece körlüðü ve diyabetik retinopati (diabetic retinopathy- þeker hastalýðýndan kaynaklanan görme ve retina bozukluðu) ve zayýf kan dolaþýmýný artýrmak için kullanýlmaktadýr. Almanya’da ise ayrýca, ishal durdurucu olarak da kullanýlmaktadýr.
Yabanmersini meyveleri üzerine yapýlan modern laboratuvar çalýþmalarý ise bu meyvelerin daha birçok faydasýný ortaya çýkarmýþtýr: Bunlar arasýnda antioksidan etki, platelet (Damar sertliðine neden olan ve oksidatif zararla parçalanmýþ olan kan hücrelerinin atardamar duvarlarýna yapýþmasýnýn engellenmesi), düz damar kaslarý üzerine hafif gevþetici-rahatlatýcý etki, romatizmal rahatsýzlýklarý azaltýcý etkileri sayabiliriz. Ayrýca laboratuvar deneyleri göstermiþtir ki; yabanmersini ekstresi konajen’in (Conagen) indirgenmesine neden olabilen elastaz (elastase) gibi enzimlerin etkisini yavaþlatmaktadýr. Bu etki; damarsertliði, akciðer anfizemi (amfizem) ve romatizmaya (Romatoid Artrit) neden olan etkilerin azaltýlmasý þeklinde yorumlanabilir. Yabanmersini meyve ekstrelerinin en güvenilir kullaným alanlarýndan birisi de damar hastalýklarýdýr. Bu hastalýklara kýlcal damar çatlamasý (Capillary fragility) da dahildir. Zayýf kýlcal damarlar çatlayabilir. Bu durum ise sýk sýk tekrarlanan bere, morluk, çürük ve eziklere neden olur. Zayýf kýlcal damarlar ise zayýf kan dolaþýmýný ve bað dokusunu akla getirir ki bu durum artrit yada mafsal iltihabý gibi rahatsýzlýklarla yakýndan ilgilidir. Yabanmersini meyvelerinde bulunan antosiyanidin kýlcal damarlarý, serbest radikal saldýrýsýndan koruyarak (Bakýnýz Antioksidanlar) onlarýn kuvvetlenmesine hizmet ederken ayný zamanda saðlýklý bað dokusu ve yeni kýlcal damar oluþumuna da katkýda bulunur. Yabanmersini meyve ekstresi, damar sertliði için bir risk faktörü olan oksidatif zarar sonucu parçalanmýþ kan hücrelerinin (Platelet olarak) atardamar çeperlerine yapýþmasýný da azaltmaktadýr. Antosiyanidinler, platelet agregasyonu olarak da bilinen plateletlerin(parçalanmýþ kan hücrelrinin) damar çeperlerine yapýþmasýný azaltmanýn yanýnda, arteroskloroz (Damar sertliði) riskini de azaltýr. Bu kombine etkiler antosiyanidinleri varis gibi sirkülasyon bozukluklarý, kýlcal damarlarýn beslenmesi ve hemoroid (basur) gibi durumlarda popüler hale getirmiþtir. Ayrýca diðer bioflavonoidler gibi antosiyanidinler de tüm vücutta normal bað dokusu oluþumunu artýrýr.
Yaban Mersini’ nin göz üzerinde, ýþýða duyarlýlýðý artýrmak, gözün deðiþen ýþýk kaynaklarýna adaptasyonunu saðlamak ve özellikle gece þartlarýnda görüþü kuvvetlendirmek, göz kapilerlerini (kýlcal damarlarýný) beslemek gibi yararlý etkileri ortaya çýkarýlmýþtýr. Antosiyanidinlerin, yapýlan klinik çalýþmalarda retinadaki rodopsin üretimini hýzlandýrdýðý tespit edilmiþtir. Görsel fonksiyonlarýn düzelmesi veya geliþmesi Rodopsin oranýyla yakýndan ilgilidir. Rodopsin (Rhodopsin); gözde bulunan reseptörlerdeki (rods ve cones) bir mor pigment (Renk maddesi) olup, beyne ýþýk sinyallerinin iletilmesi ve retinanýn aydýnlýk ve karanlýða adapte olmasý için gereklidir. Bilgisayar ekranýnda olduðu gibi parlak ýþýklar gözdeki rodopsin’i yok ederler ve ýþýða karþý hassasiyeti azaltarak gözün daha çabuk yorulmasýna yol açarlar. Antosiyanidinlerin gözdeki damar ve kapilerler üzerinde güçlendirici etkisi vardýr. Kýlcal damarlarda meydana gelen çeþitli rahatsýzlýklar nedeniyle gözün yeterince beslenememesi sonucu görme bozukluklarý oluþur. Antosiyanidinler ise bu durumu önler. Antosiyanidinler genel olarak tüm vücuttaki kapiler olarak da bilinen kýlcal kan damarlarýný güçlendirir. Zayýf kýlcal damarlar vücut dokularýna daha az kan taþýrlar. Bunun neticesinde de bu dokularýn bir travma sonucunda yaralanmasý ve artrit (mafsal iltihabý) gibi enflamatuvar rahatsýzlýklarýn iyileþmesi gecikir. Kapilerler zayýfladýðý zaman çatlarlar ve sýk sýk morarma, çürük ve berelere yol açarlar. Bu vücudun diðer bölgeleri için de zararlýdýr. Bu durum gözlerde retinopati olarak da bilinen mikrohemoriaja yol açar. Diyabetik retinopati, þeker hastalýðýnýn (Diabetes mellitus), iltihabik olmayan ve retinadaki kýlcal damarlar üzerindeki olumsuz etkisi sonucu oluþan bir görme bozukluðu olup; günde 320-480 mg. Yabanmersini ekstresi verilerek bu tür hastalar üzerinde yapýlan çalýþmalarda olumlu geliþmeler kaydedilmiþtir. Özellikle retinadaki kanamalarda çok belirgin azalmalar gözlenmiþtir. Bu çalýþmalar 1982-1987 arasýnda Ýtalyan araþtýrmacýlar tarafýndan yürütülmüþ ve sonuçlarý kendi dillerinde yayýnlanmýþtýr.
Yabanmersini üzerine yapýlan bir kýsým çalýþmalarda yabanmersini ekstresi ile beraber beta-karoten (puro-vitamin A) ve E vitamini birlikte denenmiþtir. Beta-karoten ve E vitamini katkýlý bu preparatlar retinadaki zayýf kan dolaþýmýný ve ýþýða karþý duyarlýlýðý daha da artýrarak yabanmersininin olumlu etkilerine katkýda bulunmuþtur. 1960’ larýn sonunda Ýtalyan araþtýrmacýlar tarafýndan saðlýklý bireyler ve görme bozukluðu olan hastalar üzerinde yapýlan 4 ayrý çalýþma da yabanmersini ekstresi kullanýmýndan sonra kayda deðer bir þekilde gece görüþünün arttýðý, karanlýða ve flaþ gibi parlayan ýþýk veya farlara çok daha hýzlý uyum saðlandýðý gözlenmiþtir. Gece çalýþan trafik kontrol memurlarý, uçak pilotlarý ve sürücüler üzerinde yapýlan ilave çalýþmalarda ise standardize edilmiþ yabanmersini meyve ekstrelerinin yine gece görüþünü arttýrdýðý, aydýnlýk ve karanlýk arasýndaki adaptasyon süresini kýsalttýðý bulunmuþtur. Yine Ýtalyan araþtýrmacýlar tarafýndan çeþitli derecelerde miyop olan hastalar üzerinde yapýlan 2 klinik çalýþmada hastalarýn %76’sýnda retinal hassasiyetin arttýðý gözlenmiþtir. Bu hastalara 15 gün süresince vitamin A (beta-karoten) katkýlý, günde 150 mg Yabanmersini ekstresi verilmiþtir. Amerika’da yabanmersini meyve özlerinin kurutularak preslenmesi sonucu elde edilen kapsül ve tabletleri ek gýda olarak üretilmektedir. Ayný zamanda bu ürünler %25 antosiyanidin içerecek þekilde standardize edilmiþtir. Standardize edilmiþ bu ürünler yukarýda belirtilen ve önceden tahmin edilebilen etki ve sonuçlarý daha iyi verebilmektedir. Eðer standardize edilmemiþ ve kurutulmuþ yabanmersini meyvelerini çay olarak kullanmak isterseniz günde 20-60 gr. kurutulmuþ yabanmersini meyvesi tüketmeniz gerekir. Halbuki standardize edilmiþ yabanmersini ekstresi kapsüllerinden günde 2-3 tane almak yeterlidir. Ýster yabanmersinini lezzetli yabani bir yiyecek, ister ek gýda olarak tablet veya kapsül þeklinde kullanýn, yabanmersini her iki durumda da yukarýda anlatýldýðý gibi þifalý bir bitkidir.
Referanslar:
1. Blumenthal, M. eds., S. Klein, trans. German Bundesgesundheitsamt (BGA) Commission E Therapeutic Monographs on Medicinal Products for Human Use. (English translation). American Botanical Council, Austin, Texas (in press, due early 1997).
2. Brown, D. 1996. Herbal Prescriptions for Better Health. Rocklin, Calif.: Prima Publishing.
3. Cunio, L. 1993. Vaccinium myrtillus, Australian Journal of Medical Herbalism, 5(4):81-85.
4. Leung, A. Y. and S. Foster. Encyclopedia of Common Natural Ingredients Used in Foods , Drugs and Cosmetics. Second Edition. New York: John Wiley & Sons, 1996.
5. Morazzoni, P. and E. Bombvardelli. Vaccinium myrtillus L. Fitoterapia, 67 (1):3-29, 1996.
6. Tyler, V. E. The Honest Herbal, third edition, Binghamton, New York: Pharmaceutical Products Press, 1993.
7. Tyler, V. E. Herbs of Choice – The Therapeutic Use of Phytomedicinals, Binghamton, New York: Pharmaceutical Products Press, 1994.
8. Weiss, F. R. Herbal Medicine (translated from German by A. R. Meuss). Beaconsfield, England: Beaconsfield Publishers, 1988.
Bu haber 23823 defa okunmutur.
ayrca: Bu kategorideki dier haberler iin tklaynz...
|
